Πώς μυρίζει ένα άρωμα …3500 χρόνων;

Δευτέρα, 25 Ιουνίου 2018 Λένα Ιωαννίδου Chief Editor	BEAUTY SAGA

Αφροδίτες και Έρωτες, «βιολόσχημες» πρωτοκυκλαδικές γυναικείες φιγούρες, ζωγραφισμένα αγγεία, καθρέφτες και αντικείμενα καλλωπισμού, αρωματοδοχεία και βαζάκια για κρέμες προσώπου, αγαλματίδια με περίτεχνες κομμώσεις, χρυσοποίκιλτες πόρπες, διαδήματα και κεστοί -τα Wonderbra της αρχαιότητας… Και να, που ανάμεσα στα πολύτιμα εκθέματα, ξεπροβάλλει … ένα άρωμα! Είναι το Ρόδο της Αφροδίτης.Ο μύθος λέει πως η Θεά του Έρωτα όταν δεν χώνευε μια γυναίκα, την καταριόταν να έχει άσχημη μυρωδιά... Δικαιωματικά λοιπόν, το πορφυρό

υγρό που αντικρίζουμε στη διάφανη φιάλη και, πλησιάζοντας τη χοάνη της, οσφραινόμαστε τη γλυκιά, γήινη, σαγηνευτική ευωδιά του, φέρει το όνομά της. Μήπως όμως έχει και την ηλικία της;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή...

Όλα ξεκίνησαν τον Ιανουάριο 2017, όταν η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Δρ. Μαρία Λαγογιάννη- Γεωργακαράκου, έκανε στη Λένα Φιλίππου-Κορρέ, Co-Founder και Head of Innovation της ΚΟΡΡΕΣ, μια ιδιαίτερα τιμητική και άκρως ενδιαφέρουσα πρόταση: να συνεργαστούν στη νέα έκθεση που σχεδίαζε με κεντρικό άξονα την αρχαιολογία των αισθήσεων και, πιο συγκεκριμένα, της Όσφρησης μέσα από το Άρωμα. Τίτλος της έκθεσης, «Οι αμέτρητες όψεις του ωραίου» …

Η αισθητηριακή βίωση της αρχαιότητας-ένα φιλόδοξο πρόγραμμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που ονομάζεται πειραματική αρχαιολογία- είχε μέχρι τώρα βασιστεί κυρίως στην όραση, ίσως και αυθαίρετα στην αφή, αλλά ποτέ στην όσφρηση. Όπως αναφέρει η κ. Λαγογιάννη, «η απόπειρα αναβίωσης ενός αρχέγονου αρώματος στο πλαίσιο της έκθεσης αυτής είναι μια προσπάθεια να επαναφέρουμε ξεχασμένες αισθητηριακές εμπειρίες από τον αρχαίο κόσμο»

Το ζητούμενο, λοιπόν, ήταν, η ομάδα της Κορρές, να προσπαθήσει να αποκωδικοποιήσει τις ελάχιστες πληροφορίες που προσφέρουν οι πινακίδες Γραμμικής γραφής Β – κυρίως λογιστικά αρχεία των ανακτόρων της Μυκηναϊκής Περιόδου, για τα συστατικά που προορίζονταν για τους αρωματοποιούς του παλατιού- και στηριζόμενη στα τεκμήρια αυτά, να προσπαθήσει να παρασκευάσει τρία αρωματικά έλαια, παραμένοντας όσο πιο πιστή γίνεται στις μεθόδους της αρχαιότητας!

Ένα ταξίδι στο χρόνο, με οδηγό την αίσθηση της Όσφρησης και ξεναγό τον Ιορδάνη Σαμανίδη, χημικό της ΚΟΡΡΕΣ με ειδίκευση στην Ανάπτυξη & Παραγωγή Α’ Υλών.

Το σημείο εκκίνησης : Η αναζήτηση των υποψήφιων φυτών ξεκίνησε, όπως ήταν φυσικό, με τη βιβλιογραφική έρευνα πάνω σε αρχαία κείμενα, τις συνταγές του Διοσκουρίδη (Περί Ύλης Ιατρικής), στοιχεία από τα βιβλία του Θεόφραστου (Περί Οσμών) και εργασίες Ελλήνων και ξένων μελετητών για την αρχαία μέθοδο παρασκευής αρωματικών ελαίων (Βογιατζής, Φάππας, Shelmerdine). Ιδιαίτερα διαφωτιστική για τον Ιορδάνη Σαμανίδη στάθηκε και το βιβλίο της Ellen Douglas Foster με πληροφορίες για την παρασκευή ελαίων από τους Μυκηναίους και μεταφράσεις ιδεογραμμάτων της Γραμμικής Β-το πρώτο σωζόμενο δείγμα ελληνικής γραφής.

Η επιλογή: Η πολύμηνη βιβλιογραφική έρευνα στη βιβλιοθήκη Ρεθύμνου έδωσε καρπούς ή πιο σωστά…φυτά. Τριαντάφυλλο, φασκόμηλο και κύπειρος/κορίανδρος, ήταν τα 3 αρωματικά φυτά στα οποία κατέληξε ο χημικός της Κορρές. Τα πράγματα όμως δυσκόλεψαν όταν χρειάστηκε να επιλέξει τη μέθοδο παρασκευής που θα ακολουθούσε. Η μέθοδος των Μυκηναίων αρωματοποιών δεν ήταν δυστυχώς γνωστή. Μπορούσε επομένως να προσεγγιστεί μόνο από τα τεκμήρια της γραμμικής Β από πινακίδες του 13ου αιώνα που βρέθηκαν στην Πύλο, καθώς και από τα κείμενα του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη. «Υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζουμε για τον κόσμο της αρχαιότητας, όπως για την τεχνολογία τους, τον ακριβή τους εξοπλισμό, ακόμα και τον αριθμό των ατόμων που χρειάζονταν για όλη την διαδικασία. Δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ακολουθήθηκε πιστά η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι αρωματοποιοί της αρχαιότητας, ωστόσο επιχειρήθηκε να προσεγγιστεί όσο επέτρεπαν τα δεδομένα».

Η μέθοδος: Κατά την κλασική περίοδο τα αρωματικά έλαια παρασκευάζονταν είτε με απλή εμβάπτιση της αρωματικής ύλης σε ένα φυτικό έλαιο (π.χ. ελαιόλαδο, σησαμέλαιο, αμυγδαλέλαιο), χωρίς θέρμανση, ή με μία από τις περίπλοκες συνταγές «ηδυσμάτων» που αναγράφονται στα κείμενα του Διοσκουρίδη. Ο Ιορδάνης Σαμανίδης επέλεξε να ακολουθήσει την πιο απλή συνταγή, με ένα μόνο ήδυσμα (η κύρια αρωματική ύλη που δίνει τον τελικό κυρίαρχο αρωματικό χαρακτήρα στο έλαιο), με ανάλαφρη οσμή από φρέσκα λουλούδια, φύλλα ή φρούτα. Η διαδικασία θα περιλάμβανε την κατεργασία ενός ελαίου-βάσης με την τεχνική της στύψης (heat extraction), χρησιμοποιώντας στύμματα, δηλαδή φυτικές ύλες με ασθενή αρωματικό χαρακτήρα. Τελικός στόχος, η εργαστηριακή παρασκευή δύο αρωματικών ελαίων με «ήδυσμα» τριαντάφυλλο και φασκόμηλο και ένα έλαιο στύψης με το διακριτικό άρωμα των κονδύλων της ρίζας του κύπειρου (Cyperus esculentus L.) και των σπόρων του κορίανδρου (Coriandrum sativum L.) .

Αναζητώντας τις πρώτες ύλες: Το αγριέλαιο, τα πέταλα και το αιθέριο έλαιο τριαντάφυλλου, τα φύλλα και το αιθέριο έλαιο φασκόμηλου καθώς και οι σπόροι κορίανδρου, βρέθηκαν σχετικά εύκολα. Για τον κύπειρο όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, ο καλύτερος κύπειρος προέρχεται από τις Κυκλάδες. Πού όμως; Τελικά, με τη συμβολή του γεωπόνου της Κορρές, Γιώργου Σταυρόπουλου, το ζιζάνιο βρέθηκε στην Αμοργό από όπου και συλλέχθηκε. Τέλος, στις «προμήθειες» προστέθηκαν, μαλλί για το φιλτράρισμα, κόκκινο κρασί για την ανάμειξη με τον κύπειρο, ώστε να αναδυθεί το άρωμα από τις ρίζες του και ρίζα αλκάνας (Alkanna tinctoria L.) για τον χρωματισμό του τελικού αρωματικού ελαίου.

Από τη θεωρία στην πράξη: Απρίλιο, το εργαστήριο, ήταν πια πανέτοιμο για την τολμηρή βουτιά στο άγνωστο! Καθαρισμός των κονδύλων κυπείρου, πλύσιμο, στέγνωμα, ξήρανση. Παρασκευή του πρώτου εργαστηριακού ροδέλαιου και των ελαίων φασκόμηλου και κύπειρου/κορίανδρου. Οι οδηγίες που υπήρχαν δεν ήταν σαφείς και παρόλο που οι προδιαγραφές ορίζουν τήρηση της μεθοδολογίας από τις πηγές στις οποίες βρέθηκαν, ο Ιορδάνης Σαμανίδης χρειάστηκε συχνά να εμπιστευτεί την εμπειρία και το ένστικτό του. Και το αποτέλεσμα τους δικαίωσε όλους.

Τρία μονοδιάστατα, αρχέγονα αρώματα, θα παίρνουν σταδιακά τη θέση τους στην έκθεση «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου», για να μας προσφέρουν μια ιδιαίτερη, αισθητηριακή επαφή με το παρελθόν. Πρώτο, το Ρόδο της Αφροδίτης, ένα άρωμα βασισμένο στο τριαντάφυλλο, το αγαπημένο λουλούδι και σύμβολο της Θεάς*.

«…Έκανα ένα ταξίδι» συμπληρώνει ο Ιορδάνης Σαμανίδης, «ένα ταξίδι στον αρχαίο κόσμο της αρωματοποιίας, στη διάρκεια του οποίου αισθάνθηκα ότι άγγιζα και εγώ, μέσα από σύγχρονα μέσα και εξοπλισμό, τις ίδιες πρώτες ύλες, τα ίδια αρώματα, ότι είχα τα ίδια αισθητηριακά ερεθίσματα με τους αρωματοποιούς της αρχαιότητας και ότι σίγουρα, έστω και στιγμιαία, μοιράστηκα μαζί τους την ίδια ευχαρίστηση του εργαστηρίου και της δημιουργίας ενός αρωματικού λαδιού» .

«Το λάδι που με πολύ κόπο και χρόνο παράχθηκε, ήταν ό,τι ωραιότερο έχω δει στη ζωή μου», ομολογεί και η Σοφία Ζησίμου, η επικεφαλής του τμήματος Έρευνας και Ανάπτυξης της ΚΟΡΡΕΣ, που ανέλαβε- σε συνεργασία με την αρωματοποιό Σοφία Κορωναίου - να μεταφέρει το πολύτιμο έλαιο με βάση το τριαντάφυλλο, από την ελαιώδη, στην καλλυντική μορφή, ώστε να μπορέσει να το μοιραστεί μαζί μας και να μας βοηθήσει να έρθουμε κι εμείς, μέσω της όσφρησης, λίγο πιο κοντά στον κόσμο των προγόνων μας...

*Το Ρόδο της Αφροδίτης δεν είναι ακόμα διαθέσιμο προς πώληση

«Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου»: Η νέα περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου επιχειρεί μέσα από 340 έργα, μία διαχρονική παρουσίαση της προσέγγισης του Ωραίου στις διάφορες περιόδους της αρχαιότητας και στα πανάρχαια μυστικά που σύμφωνα με τους αρχαιοελληνικούς μύθους δίδαξε η Αφροδίτη στους ανθρώπους. Ανάμεσα σε αρχαιότητες που σχετίζονται με τον κόσμο των μυκηναϊκών αρωμάτων, όπως είναι οι πινακίδες Γραμμικής Β γραφής, οι ψευδόστομοι αμφορείς στους οποίους αποθηκεύονταν τα αρωματικά έλαια, αλλά και ειδώλια και γλυπτά με Έρωτες και Αφροδίτες, θα γνωρίσετε τα προϊόντα πειραματικής αρχαιολογίας που δημιουργήθηκαν από την Κορρές για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Tον σχεδιασμό και το στήσιμο του χώρου όπου φιλοξενούνται τα αρώματα, ανέλαβε o Σταύρος Παπαγιάννης, co-founder του αρχιτεκτονικού & design studio Stage Design One, δημιουργώντας ένα Ιερό αφιερωμένο στην Αφροδίτη - με το άγαλμα της θεάς να δεσπόζει στο κέντρο – παίζοντας παράλληλα με τη διάσταση της πρόσβασης σε ένα προσωπικό χώρο μιας όμορφης γυναίκας. Σε τρεις εσοχές, τρία κοίλα σημεία σαν αρχαίοι κρουνοί, βαμμένες σε χρυσό χρώμα, οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να απομονωθούν για να μυρίσουν το άρωμα και να ζήσουν μια μοναδική, οσφρητική εμπειρία, με την αίσθηση ενός τελετουργικού.

Info: www.namuseum.gr, www.aphroditesrose.gr